Tết Đoan Ngọ là một trong những nét văn hóa dân gian phương Đông có ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người dân Việt Nam cũng như ở một số nước Á Đông như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc,… Nhằm giúp mọi người trải qua một ngày lễ Tết bình an, hạnh phúc và suôn sẻ, Thăng Long đạo quán sẽ chia sẻ “tất tần tật” về cách cúng, mâm cỗ, văn khấn, kiêng cử,… trong ngày Tết Đoan Ngọ.
1. Tại sao chọn mùng 5 tháng 5 âm lịch làm ngày Tết Đoan Ngọ?
Tết Đoan Ngọ theo truyền thống Việt Nam còn gọi là Tết giết sâu bọ, tết nửa năm diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Vậy tại sao lại chọn thời gian này để làm Tết Đoan Ngọ?
Các chuyên gia nghiên cứu chỉ ra rằng điều này bắt nguồn từ bộ môn lý học Đông phương cổ gồm Hà đồ phối hậu thiên Lạc Việt. Theo cơ sở lý luận của bộ môn này, ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch chính là biểu tượng của hai dãy với 5 vòng tròn đen ở trung tâm Hà Đồ. Trong đó, ngày mùng 5 là ngày cực âm khi vạn vật quay về Thổ trung cung (chính là số 5). Còn tháng 5 là tháng Ngọ (dựa theo cách sắp xếp thì tháng Tý là tháng 11 âm, Sửu là tháng 12,…Tỵ là tháng 4, Ngọ là tháng 5 âm). Mặt khác, thời gian này thuộc tiết khí Hạ Chí, mang ý nghĩa bắt đầu, hán Việt gọi là Đoan. Tổng hợp tất cả những điều này mới có tên gọi Tết Đoan Ngọ mùng 5/5.
Ngoài ra, tiết Hạ Chí chính là thời gian thích hợp để bắt đầu gieo hạt vụ mùa hè thu. Cho nên, ông cha ta đã chọn ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch để giết sâu bọ nhằm chuẩn bị một vụ mùa bội thu, tươi tốt và không có sâu bệnh hoành hành.
Cũng giống như các tết khác, người dân Việt cũng ăn Tết Đoan Ngọ bằng việc cúng lễ gồm lễ thần tại đình, đền, lễ thánh tại miếu ở thôn, xóm, lễ tổ tiên, Thổ Công tại gia. Lễ vật thường có bánh tro (hay còn gọi là bánh ú, bánh gio, bánh nắng), rượu nếp, trái cây và một số đặc sản tùy vào từng vùng miền. Sau khi cúng lễ xong thì ăn nhằm lấy may, chứ không đổ xuống sông như tập tục tết Đoan Ngọ bên Trung Quốc.
2. Tết Đoan Ngọ 2021 cúng gì, mấy giờ, ở đâu mới đúng?
2.1. Tết Đoan Ngọ 2021 cúng mấy giờ là đẹp nhất?
Tết Đoan Ngọ 2021 sẽ rơi vào thứ 2 ngày 14/6 dương lịch. Mà Đoan Ngọ tức là bắt đầu giữa trưa nên nghi lễ cúng dịp lễ này diễn ra vào giờ chính Ngọ, tức là 12 giờ trưa ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch là tốt nhất. Song gia đình nào không có điều kiện thực hiện nghi lễ vào thời điểm đó thì vẫn có thể tiến hành vào sáng sớm hoặc trong các khung giờ Hoàng Đạo khác như:
- Bính Thìn (7h-9h): Tư Mệnh;
- Mậu Ngọ (11h-13h): Thanh Long.
2.2. Tết Đoan Ngọ cúng trong nhà hay ngoài sân?
Đa số các gia đình Việt đều chỉ làm lễ ngày giết sâu bọ trong nhà, dâng hương lên bàn thờ gia tiên. Song, tại một số vùng miền, không ít nhà cúng Tết Đoan Ngọ cả bên trong lẫn ngoài sân để cảm tạ trời đất, thần phật, ông bà tổ tiên phù hộ cho mùa màng bội thu, bệnh tật tiêu tai, làm ăn thuận lợi, may mắn, sức khỏe dồi dào, bình an, hạnh phúc.
2.3. Tết Đoan Ngọ cúng lễ vật gì?
Theo tập tục bao đời lưu truyền thì lễ vật cơ bản dâng cúng trong ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch gồm:
- 1 đĩa hoa quả ( tùy đặc sản từng miền như vải, mận, xoài, dưa hấu, dứa, thanh long, chôm chôm,…).
- 1 lọ hoa tươi (thường chọn hoa may mắn như sen, hồng, cúc,…).
- 1 chén nước, 1 chén rượu và 1 chén chè.
- 1 bát cơm rượu nếp
- 1 đĩa bánh tro (hay còn gọi là bánh gio, bánh ú, bánh nắng).
- Một ít tiền vàng mã và nhang hương, đèn cầy.
Bên cạnh đó, ngoài những lễ vật cơ bản trên thì các gia đình sẽ dựa vào đặc sản nơi mình sinh sống để dâng cúng ngày Tết Đoan Ngọ. Dưới đây là gợi ý mâm cỗ theo 3 miền Bắc – Trung – Nam mà bạn có thể tham khảo để dâng lên trong ngày giết sâu bọ:
| Miền Bắc | Miền Trung | Miền Nam |
| Hoa tươi (hồng, cúc,…) Trái cây (vải, mận, dưa hấu, xoài, chuối, đào,…) Bánh gio Cơm rượu nếp cẩm hoặc nếp cái hoa vàng xới tơi. Chè đậu xanh Xôi, gà luộc, trứng luộc, canh rau củ Chén rượu, nước, chè Hương (nhang) Nến | Hoa tươi (sen, đồng tiền, hồng, cúc,…) Trái cây (vải, mận, thanh long, cam, quýt, xoài,…) Bánh ú tro Cơm rượu nếp ép thành khối Chè kê, chè đậu xanh, chè hạt sen Thịt vịt, canh măng, xôi hạt sen, chả ram Chén rượu, nước, chè Hương (nhang) Nến | Hoa tươi (huệ, hồng, cúc,…) Trái cây (vải, mận, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ,…) Bánh ú bá trạng Cơm rượu vo tròn Chè trôi nước Bánh bao Chén rượu, nước, chè Hương (nhang) Nến |
2.4. Tết Đoan Ngọ khấn ra sao?
Dưới đây là 2 bài cúng Tết Đoan Ngọ trong nhà và ngoài trời theo văn khấn cổ truyền Việt Nam mà bạn có thể tham khảo khi muốn dâng hương lên Thần Phật, ông bà tổ tiên.
- Bài cúng Tết Đoan Ngọ trong nhà
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
– Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ Khảo, Tổ Tỷ)
Tín chủ chúng con là: …
Ngụ tại: …
Hôm nay là ngày mồng 5/5 âm lịch, nhằm ngày tết Đoan ngọ, chúng con sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa đăng, trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, Chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần, cúi xin các Ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ …, cúi xin các vị thương xót con cháu chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ tại nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
- Bài cúng Tết Đoan Ngọ ngoài sân
Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần. Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần. Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ Khảo, Tổ Tỷ).
Tín chủ chúng con là:… Tuổi:.. Ngụ tại:…
Hôm nay là ngày Tết Đoan Ngọ, chúng con sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa đăng, trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long Mạch, Tài thần, cúi xin các ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ…, cúi xin các vị thương xót con cháu chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ tại nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Phục duy cẩn cáo!
3. Các phong tục cổ truyền trong ngày Tết Đoan Ngọ
Sau lễ cúng Tết Đoan Ngọ, người dân sẽ tiến hành các tục lệ khác như giết sâu bọ, nhuộm móng chân, móng tay, khảo cây lấy quả, treo ngải cứu trừ tà,… Song phần lớn các tục lệ không phù hợp với thời đại hiện nay đã được bãi bỏ, chỉ giữa lại 5 tập tục cổ truyền tốt đẹp sau.
3.1. Khảo cây/ Đánh cây
Phong tục đánh cây hay còn gọi là khảo cây thường được diễn ra vào 12 giờ trưa. Các cây thường bị khảo chính là cây ăn quả trong vườn, cây trước cổng, cây ít trái, cây bị sâu bệnh,… Tục lệ này được tiến hành với mong muốn xua đi những điều không tốt, mong cuộc sống thuận buồm xuôi gió, làm ăn tiến tới và đơm hoa kết trái tốt.
3.2. Hái lá thuốc
Người Việt cho rằng những củ, cành, lá hái và đào được trong ngày 5/5, vào khoảng giờ Ngọ (tức là từ 11 giờ trưa đến 1 giờ chiều) đều là những vị thuốc tốt, công dụng tốt và có thể chữa được nhiều bệnh. Các loại lá được chọn hái: lá ngải cứu, kinh giới, tía tô, bưởi, cam thảo, đinh lăng, lá mùi,….
3.3. Diệt sâu bọ
Trong quan niệm dân gian, con người luôn có sâu bệnh lẩn trốn quanh năm trong cơ thể và chỉ đến ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch mới lộ diện. Cho nên ông bà ta nhân cơ hội này để diệt trử chúng, giúp cơ thể trở nên khỏe mạnh, ít ốm đau. Bên cạnh đó, dân gian thường giết sâu bọ bằng rượu nếp hoặc trái cây có vị chua là chủ yếu (vải, mận). Trong đó, cơm rượu nếp sẽ làm chúng say, vị men cay của rượu còn có tác dụng trừ khử sâu bọ. Tương tự, vải hay mận cũng mang tính nóng, lại có vị chua khiến sâu bệnh trong cơ thể bị chết.
3.4. Tắm lá mùi
Trong ngày giết sâu bọ, nhiều gia đình sẽ đun nước lá mùi để tắm trừ độc. Theo quan niệm dân gian, tắm nước lá mùi trong ngày mùng 5/5 âm lịch sẽ tránh không trúng gió, cảm mạo và giúp cơ thể dịu mát, khỏe mạnh do khí trời oi bức của tiết Hạ Chí gây ra. Ngoài ra, một số người dân sống tại ven sông, ven biển thay vì tắm lá mùi, họ lại rủ nhau đi tắm sông, tắm biển đúng vào giờ Ngọ.
3.5. Con rể đi biếu bố vợ
Đối với các gia đình ở Nghệ An, tết Đoan Ngọ không chỉ là tết diệt sâu bọ mà còn là tết nhà ngoại. Trong ngày này, ngoài quây quần bên nhau cùng ăn cơm rượu nếp, thưởng thức miếng vải, quả mận, bánh tro, các chàng rể hiền lại chuẩn bị lễ vật sang nhà để trả ơn công sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ vợ. Tục lệ này hiện vẫn chỉ phổ biến ở các tỉnh miền Trung. Ở một số nơi vào ngày 5/5 còn giữ tục tết thầy học, tết thầy lang để trả ơn dạy dỗ và đền ơn cứu bệnh.
4. Tết đoan ngọ mùng 5 tháng 5 kiêng gì tránh xui?
- Kiêng vứt giày dép lộn xộn: giày dép theo tiếng Hán đồng âm với từ “tà”, tức là tà khí. Trong ngày thường và đặc biệt là ngày Tết Đoan Ngọ, việc để giày dép lộn xộn, không đúng chỗ, đúng cặp dễ chiêu dụ tà khí.
- Kiêng mua vật phẩm có hình thù kỳ quái: Nếu đi du lịch hay đi mua sắm trong ngày giết sâu bọ, bạn nên tránh mua các vật phẩm mang hình thù kỳ quái, không cát tường để tránh rước tà về nhà, gây hại cho gia đình.
- Kiêng chọn phòng đầu tiên hoặc cuối cùng ở hành lang khi ở khách sạn, nhà nghỉ: Theo phong thủy, hai vị trí này dễ hút nguồn năng lượng tiêu cực, không tốt cho sức khỏe. Đặc biệt, không nên ở trong những phòng bài trí các đồ vật mang tính chất tôn giáo như tranh, tượng phật, thánh… Bởi tác dụng chính của những vật phẩm này là trấn áp tà khí, chứng tỏ phòng ốc đó có vấn đề.
- Kiêng dừng chân ở nơi âm u: Nếu xuất hành trong ngày này nên tránh xa bệnh viện, đám ma vì những nơi này âm khí quá nặng, dễ chiêu bệnh tật, tà khí.
- Kiêng rơi tiền: Rơi ví hay tiền bạc trong ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch đồng nghĩa với việc để rơi mất tài lộc hay chính là để tài vận suy giảm. Khi đi du lịch vào ngày này, dù xa hay gần, bạn cũng cần lưu ý giữ tiền bạc cẩn thận.
>> Xem thêm:Những lời chúc, câu thơ mừng Tết Đoan Ngọ ý nghĩa, hài hước nhất
Hy vọng với những thông tin chia sẻ ở trên sẽ giúp các gia đình có một ngày Tết Đoan Ngọ bình an, vui vẻ, may mắn. Để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích khác về phong tục truyền thống Việt Nam, bạn hãy cài đặt ngay ứng dụng Thăng Long Đạo Quán. Ứng dụng ngoài cung cấp tin tức còn hỗ trợ tra cứu miễn phí thông qua các công cụ (xem ngày giờ tốt xấu, xem phong thủy nhà cửa, xem tuổi, Bát tự hay Tử vì,…). Đồng thời, mỗi ngày người dùng ứng dụng sẽ được nhận bản tin phong thủy chia sẻ về công việc, sức khỏe, tình duyên, tài lộc và đưa ra gợi ý những việc nên hoặc không nên làm nhằm giúp cuộc sống thuận lợi may mắn.
Tải ngay ứng dụng Thăng Long Đạo Quán theo Android hoặc iOS tại đây:
